Autorka artykułu: mgr dietetyki Agata Cyran

Rak jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów w naszym kraju. Prawie połowy z nich można byłoby uniknąć. Właśnie z tego powodu, poruszyliśmy bardzo ważny temat, jakim jest profilaktyka nowotworowa. Choroby nowotworowe dotykają najczęściej osoby w średnim i starszym wieku, ale rozwijają się o wiele wcześniej, dlatego tak ważne jest zadbanie o zdrowy styl życia już w młodości i tym samym zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka złośliwego. W naszym artykule opisaliśmy najważniejsze czynniki, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo zachorowania na raka. Wskażemy też jakie najważniejsze działania profilaktyczne możecie wdrożyć w swoim życiu już teraz. 

Czego dowiesz się z tego artykułu?

• Co to jest nowotwór?
• Czy każdy nowotwór to rak?
• Kancerogeneza czyli proces tworzenia się nowotworu
• Etap 1. Inicjacja
• Etap 2. Promocja
• Etap 3. Progresja
• Cechy komórki nowotworowej
• Jak wygląda sytuacja epidemiologiczna zachorowania na nowotwory w Polsce?
• Najczęściej występujące nowotwory
• Jakie są najważniejsze czynniki zwiększające zachorowanie na raka?
• Czy możliwe jest uniknięcie zachorowania na raka?
• Co należy robić, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka?
• Zrezygnuj z palenia tytoniu
• Utrzymuj prawidłową masę ciała
• Nie pij alkoholu
• Czy picie czerwonego wytrawnego wina zmniejsza ryzyko zachorowania na raka?

Co to jest nowotwór?

Nasz organizm składa się z mnóstwa komórek, które podczas całego życia nieustannie się dzielą, a te, które obumierają, są zastępowane nowymi. Kiedy równowaga podziału i powstawania nowych komórek ulega zaburzeniu, np. z powodu błędów w kodzie DNA, może dochodzić do niekontrolowanego podziału komórki o nieprawidłowej budowie/funkcji, a tym samym do powstawania nowotworów, a cały ten proces może trwać wiele lat. 

Czy każdy nowotwór to rak?

Każdy rak jest nowotworem, jednak nie każdy nowotwór to rak. Istnieją również nowotwory niezłośliwe, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla życia człowieka. W poniższym artykule, posługując się nazwą „nowotwór” mamy na myśli nowotwór złośliwy (rak). 

Kancerogeneza – czyli proces tworzenia się nowotworu

Etap 1. Inicjacja

Ze względu na zmianę w materiale genetycznym danej komórki, następuje modyfikacja zdrowej komórki. „Wyłamuje się” ona z prawidłowego szablonu. 

Etap 2. Promocja

W tym etapie dochodzi już do niekontrolowanego podziału chorej komórki, zwiększa ona również swoją objętość, dzięki czemu w większości przypadków, można ją wykryć. Wokół zmienionych komórek powstają sieci naczyń krwionośnych (tzw. angiogeneza).

Etap 3. Progresja

Zmiana łagodna przechodzi w zmianę złośliwą, na tym etapie może też dochodzić do tworzenia się przerzutów. 

Od pierwszego etapu powstawania komórki nowotworowej do momentu pojawienia się objawów choroby może minąć długi czas (od kilku miesięcy do kilkudziesięciu lat). Brak objawów nie oznacza niestety braku choroby. Właśnie dlatego, tak istotna jest profilaktyka, m.in. wykonywanie badań kontrolnych. 

Cechy komórki nowotworowej

Warto wiedzieć, że komórka nowotworowa ma różne właściwości, dzięki którym tak ciężko jest się jej „pozbyć” z organizmu. Są to następujące cechy:

• Nieśmiertelność. W zdrowej komórce, kiedy dochodzi w niej do uszkodzenia lub błędu, po prostu umiera (tzw. apoptoza komórki). Jest to proces całkowicie fizjologiczny, a w naszym organizmie, codziennie umiera ok. 100 miliardów komórek. Komórki nowotworowe wykształciły jednak zdolność do unikania apoptozy, czyli stają się w większości przypadków nieśmiertelne.
• Nieograniczone zdolności do podziału. Komórka nowotworowa, w przeciwieństwie do komórki zdrowej, może się dzielić w nieskończoność. Nie mają one tzw. „wewnętrznego zegara”, który odmierzałby czas ich życia. Bardzo ciekawy eksperyment rozpoczęto w latach 50 XX. Wieku. Od kobiety chorej na raka szyjki macicy pobrano komórki nowotworowe, które są przechowywane w laboratoriach do dzisiaj! Ponadto, nadal się dzielą. To pokazuje niesamowite zdolności przetrwania i podziału komórek rakowych.
• Pobudzanie wytwarzania naczyń krwionośnych. Komórka nowotworowa, aby stale rosnąć i się dzielić, potrzebuje dostępu do składników odżywczych i właśnie to zapewniają jej naczynia krwionośne.
• Zdolność do tworzenia przerzutów. W zaawansowanym stadium choroby, komórki nowotworowe „wędrują” i powodują uszkodzenie innych narządów/naczyń krwionośnych lub limfatycznych/kości. 
• Oszukiwanie układu odpornościowego – jedną z funkcji naszego układu odpornościowego jest znajdowanie nieprawidłowych komórek i doprowadzanie do ich śmierci. Komórka nowotworowa nauczyła się „oszukiwać” nasz układ odpornościowy i „ukrywać” te cząsteczki komórki, które mogłyby zostać uznane za nieprawidłowe. 

Jak wygląda sytuacja epidemiologiczna zachorowania na nowotwory w Polsce?

Dane statystyczne nie są niestety zbyt optymistyczne. W 2017 r. na raka zachorowało ponad 164 tys. osób. W ciągu ostatnich 30 lat liczba zachorowań na raka w naszym kraju wzrosła dwukrotnie. Pokazuje to, jak wielkim problemem są choroby nowotworowe w Polsce.

Według szacunków prawie milion osób żyje na co dzień z chorobą nowotworową, a w 2016 roku, 27,3% wszystkich zgonów u mężczyzn i 24,1% u kobiet było spowodowanych tą chorobą. 

Najczęściej występujące nowotwory

Płeć	Choroba
Kobiety	Rak piersi (22,8%), rak płuc (9,5%), rak trzony macicy (7,7%), rak okrężnicy (6,3%), rak jajnika (4,6%), rak tarczycy (4,1%), rak szyjki macicy (3,3%)
Mężczyźni	Rak prostaty (19,3%), rak płuca (17,6%), rak okrężnicy (7,2%), rak pęcherza moczowego (6,6%), rak odbytnicy (4,3%), rak żołądka (4,2%)

Częstość występowania nowotworu nie wiąże się jednak zawsze z najwyższą śmiertelnością na dany nowotwór. Mężczyźni umierają najczęściej z powodu raka płuc (29,3%), dopiero później raka prostaty (9,4%). U kobiet również największą śmiertelność powoduje rak płuc (17,7%), a po nim rak piersi (14,5%). 

Jakie są najważniejsze czynniki zwiększające zachorowanie na raka?

• Palenie tytoniu
• Nieprawidłowa masa ciała (otyłość)
• Alkohol
• Wirusowe czynniki rakotwórcze, np. wirus brodawczaka ludzkiego HPV czy zapalenia wątroby typu B (HBV)
• Nadmierne korzystanie z solarium i zbyt duża ekspozycja na promienie słoneczne
• Narażenie na czynniki rakotwórcze w miejscu pracy, np. azbest

Czy możliwe jest uniknięcie zachorowania na raka?

Nikt nie da 100% pewności, że na pewno unikniemy zachorowania na raka, nawet kiedy odżywiamy się bardzo zdrowo i uprawiamy regularnie aktywność fizyczną. Jedynym wyjątkiem jest zapobieganie rakowi szyjki macicy poprzez szczepienia, które mogą w pełni zapobiec wystąpieniu tej choroby. Natomiast w kwestii innych chorób nowotworowych można znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka, dlatego warto wiedzieć jakie czynniki mogą powodować nowotwór i jakie działania profilaktyczne można wprowadzić.

Wiadomo też, że niektóre nowotwory są w pewnym stopniu dietozależne – czyli swoim żywieniem możemy zwiększyć lub zmniejszyć ryzyko zachorowania na te typy nowotworów. Nowotwory dietozależne to nie tylko te zlokalizowane w układzie pokarmowym, ale także nowotwory piersi, wątroby, trzustki czy układu moczowego. 

Co należy robić, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka?

Poniżej przedstawiamy 3 najważniejsze działania w profilaktyce zachorowania na raka z dokładnym ich omówieniem. Mamy nadzieję, że dzięki tym szczegółowym informacjom, uda Wam się wprowadzić je w życie już teraz.

Zrezygnuj z palenia tytoniu

Dlaczego palenie papierosów jest takie groźne? Produkty, które powstają na skutek spalania tytoniu, powodują, że w naszych komórkach dochodzi do uszkodzenia DNA, a tym samym mutacji – co zwiększa ryzyko powstawania komórki nowotworowej. Co ważne, tytoń możemy znaleźć nie tylko w papierosach, ale także fajkach czy cygarach. Warto więc rzucić palenie, ponieważ znacząco zmniejsza to ryzyko zachorowania na różne nowotwory, m.in. raka płuc, oskrzeli, gardła, żołądka, trzustki, warg, jamy ustnej, nerek czy pęcherza moczowego. Największe korzyści z niepalenia tytoniu można zaobserwować już po 5 latach od zaprzestania palenia. 

Według szacunków, 30% wszystkich zgonów z powodu raka jest związanych z paleniem tytoniu.

Utrzymuj prawidłową masę ciała

Otyłość to choroba, która znacząco zwiększa ryzyko zachorowania nie tylko na raka, a także m.in. choroby układu krążenia czy cukrzycę. Już w 2002 r. IARC (Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem) potwierdziła, że istnieją podstawy naukowe, aby powiązać nadwagę i otyłość ze zwiększonym ryzykiem występowania gruczolaka przełyku, raka piersi (u kobiet po menopauzie), raka okrężnicy, nerki oraz trzonu macicy. W późniejszych latach wykazano również, że otyłość zwiększa również ryzyko zachorowania na raka trzustki i pęcherza moczowego.

Czy wiecie ile procent nowotworów, związanych z nadmiarem tkanki tłuszczowej, można by było uniknąć, dzięki utrzymywaniu prawidłowej masy ciała (BMI 21-23 kg/m2)? Nawet 20%!

Jak to się dzieje, że otyłość zwiększa ryzyko występowania nowotworów?

Istnieją dwa potencjalne mechanizmy wyjaśniające związek otyłości z nowotworami:

1. Wzrost ilości tkanki tłuszczowej powoduje różne zaburzenia hormonalne, np. insulinooporność czy zespół metaboliczny. Szczególną uwagę należy zwrócić na otyłość brzuszną, która w największym stopniu zaburza stężenie hormonów w naszym organizmie, a to z kolei pomaga komórkom nowotworowym w rozwoju. 
2. Stan zapalny. Otyłość powoduje nieustanny stan zapalny w organizmie, taki stan może z kolei uszkadzać DNA, a w konsekwencji doprowadzić do rozwoju nowotworu. 

Jak widać, utrzymywanie prawidłowej masy ciała jest bardzo istotne w kontekście zmniejszenia ryzyka występowania nowotworów.

Nie pij alkoholu

Wyniki badań naukowych nie pozostawiają żadnych wątpliwości, że alkohol jest silnym czynnikiem rakotwórczym. Zwiększa ryzyko wystąpienia przede wszystkim raka gardła, krtani, jamy ustnej, przełyku, wątroby i piersi. Im więcej pijemy alkoholu, tym ryzyko też jest większe. 

Jaki jest tego mechanizm?

Mechanizmów wpływu alkoholu na zachorowanie na raka jest bardzo dużo, np. jednym z produktów, który powstaje w organizmie, podczas metabolizmu alkoholu jest aldehyd octowy. Związek ten ma zdolność do wprowadzania uszkodzeń w DNA i na dodatek zaburzania jego naprawy. 

Co ciekawe, picie alkoholu wzmaga efekt negatywnego wpływu palenia papierosów, ponieważ potęguje szkodliwość składników zawartych w dymie papierosowym.

Czy picie czerwonego wytrawnego wina zmniejsza ryzyko zachorowania na raka?

W profilaktyce zachorowania na nowotwór należy całkowicie zrezygnować z picia alkoholu, ale istnieje rodzaj napoju alkoholowego, który nie ma aż tak silnego związku z rozwojem raka. Mowa tutaj o czerwonym wytrawnym winie. Dlaczego akurat czerwone wino? Wino te jest robione z czerwonych winogron, które w swojej skórce zawierają resweratrol. Związek ten ma zdolność do wyłapywania komórek z uszkodzonym przez alkohol DNA i doprowadzania do śmierci takiej zmienionej komórki. Osoby, które w ramach alkoholu piją czerwone wytrawne wino, mają mniejsze ryzyko wystąpienia raka związanego z piciem alkoholu. Nie jest to jednak powód, aby codziennie pić czerwone wino, ponieważ resweratrol nie chroni w 100% przed rozwojem nowotworu i potrzebne są dalsze badania, aby jeszcze lepiej poznać mechanizm działania tego związku. 

W powyższym artykule omówiliśmy wiele mechanizmów i przybliżyliśmy etapy powstawania nowotworów, abyście mogli lepiej zrozumieć ten temat i w bardziej świadomy sposób wykorzystali wiedzę, którą staraliśmy się przekazać. Unikanie alkoholu, niepalenie papierosów, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, unikanie nadmiernej ekspozycji na światło UV oraz dbanie o to, żeby w pracy nie było czynników rakotwórczych, a także wykonywanie regularnych badań kontrolnych to najważniejsze działania profilaktyczne w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa zachorowania na nowotwory. Jak widać, nasze działania mają duży wpływ na ryzyko wystąpienia raka. Zachęcamy więc do wprowadzenia zmian już teraz, aby cieszyć się długim i zdrowym życiem. 

Bibliografia

1. Witold A. Zatoński, Urszula Sulkowska, Joanna Didkowska. Kilka uwag o epidemiologii nowotworów w Polsce. Nowotwory Journal of Oncology 2015; 65, 3: 179–196
2. Tuchowska P i wsp. Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce – główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): 166-171
3. Dydjow-Bendek D, Ejsmont J. Sposób żywienia a ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 618-622
4. Szkiela M i wsp. Nowotwór złośliwy piersi – epidemiologia, czynniki ryzyka, znaczenie profilaktyki pierwotnej i wtórnej. Szkiela M i wsp. Nowotwór złośliwy piersi – epidemiologia, czynniki ryzyka, znaczenie profilaktyki pierwotnej i wtórnej
5. Subbroto Kumar Saha, Soo Bin Lee, Jihye Won, Hye Yeon Choi, Kyeongseok Kim, Gwang-Mo Yang, Ahmed Abdal Dayem, and Ssang-goo Cho; Correlation between Oxidative Stress, Nutrition, and Cancer Initiation; International Journal of Molecular Science. 2017
6. Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska. Nowotwory piersi w Polsce i Europie — populacyjny punkt widzenia. NOWOTWORY Journal of Oncology 2013, volume 63, number 2, 111–118
7. Zagórska-Dziok M., Furman-Toczek D., Kruszewski M., Kapka-Skrzypczak L. Resweratrol jako związek chemoprewencyjny w terapii nowotworów. Probl Hig Epidemiol 2016, 97(4): 308-317
8.  „A Perspective on Chemoprevention by Resveratrol in Head and Neck Squamous Cell Carcinoma” Sangeeta Shrotriya, Rajesh Agarwal, Robert A. Sclafani, Advances in Experimental Medicine and Biology Volume 815, 2015, pp 333-348
9. European Society for Medical Oncology, Podręcznik profilaktyki chorób nowotworowych, Warszawa 2009

Popularne wpisy na blogu:

Marnowanie żywności. Jak ograniczyć ilości jedzenia, które lądują w Twoim koszu! – 7 skutecznych tricków
Witaminy z grupy B – źródła, działanie i zapotrzebowanie
Siedzący tryb życia a dieta. Sprawdź, co jeść, gdy siedzisz ponad 8 h dziennie
Jak skutecznie realizować postanowienia noworoczne?
Dieta płodności – wskazówki dietetyka dla osób planujących dziecko
10 mikronawyków, które pomogą Ci schudnąć
Źródła cynku, jego właściwości i skutki niedoboru i nadmiaru
Najlepsze cateringi dietetyczne w Warszawie – top 10 diet standardowych
Najlepsze cateringi w Warszawie – Top 10 diet pudełkowych z niskim indeksem glikemicznym
Najlepsza dieta odchudzająca w Warszawie – TOP 10 cateringów dietetycznych
Dieta antyrakowa – 5 produktów antyrakowych
Tłuszcze trans – niebezpieczeństwo dla Twojego zdrowia
Dieta lekkostrawna – dla kogo? Jak jej przestrzegać?
Dieta refluksowa – co można jeść przy refluksie
10 powodów dla których warto wypróbować catering w 2022 roku